سَمَندَر (به انگلیسی: Salamander) یا آتَشخوار∗ یکی از انواع دوزیستان از راسته سمندرسانان است. یکی از ویژگیهای ظاهری بارز این جانوران حالت بدنی مشابه با مارمولکها است. سمندرها جانورانی هستند که در حالت لاروی و همچنین هنگام بلوغ و تا پایان عمر دارای دم هستند و از این جهت با دوزیستانی چون قورباغهها و وزغها تفاوت دارند. این ویژگی باعث شده که سمندرها در گروه دوزیستان دمدار قرار بگیرند. این حیوانات بدن دراز و باریک، دم بلند و پاهای کوتاه و پردهدار برای شنا کردن دارند. این جانوران از دم قوی خود برای جلو رفتن در آب استفاده میکنند. سمندرها مانند قورباغهها پوست نمناکی دارند و در مناطق مرطوب زندگی میکنند. غذای آنها حشره و کرم است. بعضی از سمندرها برای گرفتن طعمه از زبانشان استفاده میکنند. بیشتر سمندرها دوران بلوغ خود را در خشکی میگذرانند، ولی بعضی از آنها بیشتر عمرشان در آب زندگی میکنند. سمندرها به ندرت بیش از چهار انگشت در پاهای جلو و پنج انگشت در پاهای عقبی دارند. بعضی از آنها تعداد انگشتان کمتری داشته و بعضی فاقد پاهای عقبی هستند. سمندرها عموماً قادر به ترمیم و بازسازی اعضای بدن و بعضی از اندامهای بدنی قطع شدهٔ خود هستند.[۱]
تعداد زیادی از گونههای سمندر سالها و سدهها پیش منقرض شدهاند. تمامی گونههای باقیمانده و امروزی سمندرها در یک راسته به نام Urodela طبقهبندی شدهاند؛ و گونههای این راسته خود به دو زیرراستهٔ سمندرهای بدوی (Cryptobranchoidea) و سمندرهای پیشرفته (Salamandroidea) تقسیم شدهاند.سمیرا
بیشتر سمندرها در آب تخمگذاری میکنند و بچه سمندرهایی که از تخم بیرون میآیند، از جانوران کوچک آب زی تغذیه میکنند. بقیهٔ سمندرها در خشکی و در گودالهای مرطوب زیر درختهای قدیمی و سنگها تخمگذاری میکنند. مرحلهٔ نوزادی در داخل تخمها سپری میشود و سمندرهای کوچک از تخم بیرون میآیند. تعداد کمی از سمندرها بچهٔ زنده به دنیا میآورند و بعضی سمندرهای ساکن در محیطهای نا مناسب و پُر تنش در حالی که هنوز دورهٔ لاروی را به پایان نرساندهاند، شروع به تولید مثل میکنند و تعداد کمی از نوزادان سمندر هیچ وقت به بلوغ واقعی نمیرسند. در این گونهها، جانور بالغ مانند یک نوزاد بزرگ است و مثل نوزادها آبشش پَرمانندی در بیرون سرش دارد.
پوست
سمندرها پوستی فاقد فلس و مرطوب دارند. این رطوبت توسط غدد مخاطی موجود در پوست تأمین میشود. حفظ رطوبت پوست اهمیت حیاتی در تنظیم دمای بدن و تنفس ثمندرها دارد. در پوست بدن بعضی از سمندرها مانند سمندرک سختپوست سمی بسیار قوی و خطرناک چون تترودوتوکسین وجود دارد. این سمندرها بسیار آرام حرکت کرده و دارای رنگهای خاص یا روشن و الگوهای پوستی غیرعادی و گیرا هستند و از این طریق به دشمنان خود اعلام خطر میکنند. این گونه الگوهای پوششی بدن و رنگ پوست خاص جانوران به رنگ هشدار معروف است.[۴]
اندازه
سمندرها اندازههای بسیار متفاوتی دارند. بزرگترین آنها سمندر چینی غولپیکر (Andrias davidianus) است. این دوزیست در رودهای سرد کوهستانهای شمال شرقی، مرکزی و جنوبی چین و مردابهای اطراف آنها زندگی میکند. طول این جانور میتواند تا ۱۸۰ سانتیمتر و وزن آن تاا ۶۵ کیلوگرم برسد. همچنین سمندر کوتوله (Desmognathus wrighti) که در آمریکا و در ایالتهای تنسی، کارولینای شمالی و ویرجینیا یافت میشود از کوچکترین گونهها میباشد. اندازهٔ نمونههای بالغ این سمندر بین ۳٫۶۸ تا ۵٫۸۰ سانتیمتر است. با وجود این تنوع اندازه، سمندرها عموماً طولی بین ۱۰ تا ۲۰